کارگاه پایان نامه نویسی با حضور 25 نفر ازطلاب حضوری و غیر حضوری مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی الزهراء (سلام الله علیها) توسط استاد محترم حجت الاسلام و المسلمین بناری در نیمه دوم سال 95 در حوزه علمیه الزهراء (سلام الله علیها) برگزار گردید. در این دوره تمامی تیزرهای  طرح تفصیلی (تعریف و تبییین؛ ضرورت و اهمیت ، سوالات اصلی و فرعی، فرضیه، پیشینه، ساختار تحقیق) به صورت کارگاهی به فراگیران آموزش داده شد. در پایان ارائه هر یک از تیزها به صورت نظری در گروها عملیاتی می شد.

خلاصه مطالب ارائه شده عبارتند از؛

تعريف تحقيق :

«تحقيق  فعاليتي منظم و طراحي شده به منظور کشف حقيقت است.»

1.      تحقيق فعاليت است.

2.      تحقيق فعاليت منظم است.

3.      در تحقیق طراحی وجود دارد.

ادامه مطلب :

4.      هدف از تحقيق کشف حقيقت  است.

ويژگي هاي تحقيق مطلوب :

    1. مستند بودن

    2. مستدل بودن

    3. روش تحقيق مناسب داشتن

    4. ساختار و سا زماندهي منطقي داشتن

    5. جامع بودن

اهميت و آثار تحقيق:

    1. افزايش آگاهي و گسترش اطلاعات

    2. کسب فهم

    3. پاسخگويي به حس کنجکاوي وجستجوگري انسان

    4. کشف حقايق 

    5. تقويت قدرت خلا قيت و نو آوري

    6. ماندگاري انديشه و تأثیرگذاری

روش هاي تحقيق:

    الف) نمونه روشهاي کيفي

        1- روش ميداني

        2- روش مطالعه موردي

        3- روش تحليل گفتمان

        4- روش اسنادی یا کتابخانه ای

    ب) نمونه روشهای کمی

        1- پیمایشی

        2- تحلیل محتوا

مراحل تحقيق

1) انتخاب موضوع

      الف) شرايط و ويژگيهاي موضوع مطلوب

         1ـ مشخص باشد.( مبهم نباشد).

         2ـ محدود باشد ( کلي نباشد)

         3ـ نو باشد (تکراري نباشد).

         4ـ موضوع براي جامعه مفيد، مورد نياز و داراي اولويت باشد.

         5ـ مورد علاقه محقق باشد.

         6ـ متناسب با رشته تحصيلي يا زمينه مطالعاتي محقق باشد.

          7ـ از منابع كافي برخوردار باشد(براي محقق تازه كار).

2- تدوين و ارائه  طرح تحقيق :

    تعريف طرح تحقيق:

        طرح تحقيق نقشه اي است که محقق بر اساس آن دورنماي کلي تحقيق مورد نظر خود را( قبل از انجام تحقيق) ارايه مي دهد.

اهميت و ضرورت طرح تحقيق:

    1- به تحقيق جهت مي دهد.

    2- فرايند تحقيق را تسهيل مي کند.

    3-محقق را از سردرگمي و بيراهه رفتن مصون مي دارد.

    4- مانع پراکنده کاري و پرداختن به مباحث غير ضرور مي گردد.

    5- موجب صرفه جويي در وقت و هزينه مي گردد.

3ـ عناصر لازم در طرح تحقييق:

    1ـ بيان مسئله / موضوع تحقيق

    2ـ سؤالات يا فرضيه هاي تحقيق

    3ـ اهميت وضرورت تحقيق

    4ـ اهداف تحقيق

    5ـ پيشينه/ تاريخچه يا سابقه تحقيق

    6ـ روش تحقيق

    7ـ ساختار تحقيق (سرفصلها ي تحقيق)

     8- واژگان اساسی تحقیق

    9ـ  منابع تحقيق

1- بيان مسأله يا موضوع تحقيق

    در بيان مسئله ياموضوع تحقيق سه کار انجام مي شود :

      1ـ تعريف موضوع

      2ـ بيان محدوده و ابعاد موضوع

      3ـ بيان نوع نگاه به موضوع و تبارشناسی آن

2 - سؤالات تحقيق

انواع سؤالات تحقيق

1ـ اصلي  2ـ فرعي

 تعريف سؤال اصلي: سؤال اصلي سؤالي است که پاسخگويي به آن دغدغه اصلي محقق را تشکل مي دهد و از عنوان موضوع اخذ مي شود.

 مثال:

           موضوع: بررسي تأثير متقابل فقه وحقوق

           سوال اصلی: فقه و حقوق چه تأثيری بر يکديگر دارند؟

تعريف سؤال فرعي: سؤال فرعي سؤالي است که از تحلیل سؤال اصلي بدست  مي آيد و متفرع بر آن است و يا جنبه مقدماتي براي پاسخگویی به سؤال اصلي دارد. براي مثال در موضوع فوق سؤالات فرعي عبارتند از:

1ـ فقه چيست و قلمرو آن کدام است؟

2ـ حقوق چيست و چه قلمرويي دارد؟

3ـ فقه چه تأثيري بر حقوق دارد؟

4ـ حقوق چه تأثيري بر فقه دارد؟

5ـ تأثير فقه بر حقوق بيشتر است و يا تأثير حقوق بر فقه؟

3- فرضیه یا  فرضيه‌هاي تحقيق

تعريف فرضيه :

 فرضيه حدسي است حساب شده درباره نتيجه تحقيق  که در قالب جمله خبريه بيان مي شود و در نهايت ممکن است اثبات شود يا رد گردد.

موارد لزوم فرضيه

   بيان فرضيه در تحقيقات علي و نيز تحقيقات از نوع همبستگي که محقق قصد دارد رابطه و تأثير يک متغير يا پديده را با متغير و پديده ديگري  بررسي کند ضرورت دارد. بنابراين در تحقيقاتي که جنبه نظري و غير علي دارد بيان فرضيه ضرورتي ندارد.

4- اهميت و ضرورت تحقيق:

     در اين مبحث محقق می باید ضروت و لزوم بررسي موضوع تحقيق خود را بيان کند. به سخن ديگر بايد توضيح دهد  در زمينه موضوع  مورد نظر چه خلاء و نيازي وجود داشته که موجب انتخاب اين موضوع شده است و انجام اين تحقيق چه مشکلي را حل مي کند و به چه نيازي از نيازهاي جامعه پاسخ مي دهد.

5- اهداف تحقيق

اهداف تحقيق عبارت است از وضعيتها و نتايجي که محقق باانجام تحقيق درصدد دستيابي به آنها است .

انواع اهداف در تحقيق:

    1ـ اهداف نظري (علمی)

    2ـ اهداف کاربردي(عملی)

تفاوت ضرورت وهدف :

    1ـ ضروت موجود است اما هدف مطلوب

    2ـ ضروت قبل از انجام تحقيق وجود دارد  اما هدف بعد از انجام تحقيق حاصل مي شود.

   3ـ ضرورت علت انجام تحقيق است اما هدف نتیجه انجام تحقيق است.

6- پيشينه تحقيق

پيشينه يا سابقه تحقيق عبارت است از کليه تحقيقات(اعم از مستقل يا ضمني) که پيش از اين در زمينه موضوع مورد نظر انجام شده است.

 

انواع پیشینه

1- پیشینه عام

2- پیشینه خاص

تذکر: پیشینه بویژه پیشینه خاص می بایست مورد نقد و بررسی قرار گیرد و رابطه تحقیق مورد نظر با آن  مشخص گردد.

 

آثار بررسي پیشينه تحقیق

     1ـ استفاده ازنتايج تحقيقات پيشين .

     2ـ پيشگيري ازتحقيقات تکراري و موازي.

     3ـ نقد و بررسي ديدگاهاي مطرح شده پيرامون موضوع .

     4ـ بيان رابطه اين تحقيق با تحقيقات قبلي و مشخص کردن جنبه جديد بودن آن.

6- منبع شناسی 

   الف) تعريف منبع

     منبع در معناي عام به هر مدركي گفته مي شود كه اطلاعاتي را پيرامون موضوع به محقق ارايه مي دهد، خواه اين مدرك مكتوب باشد و خواه غير مكتوب، اما گاهي در معناي خاص به کار مي رود و مراد از آن صرفا اسناد و مدارك مكتوب مي باشد.

ب)  انواع منابع :

    1ـ مکتوب و غير مکتوب

    2ـ دست اول و غير دست اول

    3ـ مرجع و غير مرجع

انواع منابع مکتوب:

    1ـ منبع چاپي

    2ـ خطی

 

انواع منابع چاپي:

    1ـ كتاب

    2ـ پايان نامه

    3ـ مقاله.
    4ـ جزوه

 

 منابع غيرمکتوب :

    1ـ ابنيه و آثار باستاني

    2ـ منابع تصويري

    3ـ منابع صوتي

    4ـ منابع الکترونيکي

 منابع دست اول و غير دست اول:

منابع دست اول :

     منابع دست اول منابعي است که به طور مستقيم و بدون واسطه در رابطه با موضوعي مورد استفاده قرار مي گيرند و يا براي اولين بار درموضوعي نگاشته شده باشند و ساير منابع از آنها مطالبي را نقل نمايند.

منابع غيردست اول :

     منابع غير دست اول منابعي است که بطور غير مستقيم و با واسطه در رابطه با موضوعي مورد استفاده قرار مي گيرند و يا بخشي از مطالب خود را از منابع پيش از آن اخذ مي نمايد. 

انواع منابع مرجع:

  1) فرهنگ نامه‌ها 

      1-1) فرهنگ لغات

      2-1) فرهنگ اصطلاحات

       3-1) فرهنگ شرح حال (سرگذشت‌نامه ها يا تراجم) 

  2) دايرة المعارف‌ها (دانشنامه‌ها)

  3) سالنامه‌ها

  4) کتاب شناسي‌ها( فهرست‌ها)

  5) معجم‌ها (نمايه‌ها)

ج) اولويتهاي منابع(ويژگي هاي منابع مطلوب) :

   1ـ دست اول باشد

   2ـ نويسنده آن از اعتبار و شهرت بيشتري برخوردار باشد.

   3ـ آخرين ويرايش باشد.

   4ـ از اتقان بیشتری برخوردار باشد.

د) راههاي شناسايي منابع :

1ـ استفاده از اطلاعات شخصي محقق

2ـ استفاده از صاحب نظران ومحققان مربوطه ؛

3ـ مراجعه به مراکز پژوهشي ؛

4ـ مراجعه به شبکه هاي اطلاعاتي مثل شبکه شارح ،پارسا، اهل البيت (ع)؛

5ـ مراجعه به کتابشناسيها ، مأخذ شناسيها و فهرست نامه‌ها ؛

6ـ مراجعه به اینترنت؛

7- مراجعه به کتابخانه ها .

آشنايي با کتابخانه

         انواع کتابخانه

         شیوه رده  بندی کتابخانه                                      

          شيوۀ استفاده ازکتابخانه :

               1- استفاده ازبرگه دان

               2- استفاده از رايانه

7ـ روش تحقيق:

روش تحقيق عبارت است از چگونگي انجام تحقيق  هر تحقيقي روش خاص خود را دارد. بنابراين در اين قسمت محقق مي بايد روش انجام تحقيق و نيز شيوه جمع آوري اطلاعات  پيرامون موضوع را بيان کند.

 

شیوه های جمع آوری اطلاعات:

    1- مشاهده

    2- مصاحبه

    3- پرسشنامه

    4- مطالعه منابع,و اسناد

8- ساختار تحقيق

ساختار تحقيق عبارت است از سازماندهی و فصل بندي محتوا که بر اساس آن تحقيق تدوين مي شود. در تدوين ساختار تحقيق محقق مشخص مي کند که تحقيق وي از چه بخشها ، سرفصلها و زير فصلها تشکيل شده است

 

ساختار پايان نامه

    1ـ صفحه بسم الله                                                                                                                      

    2ـ صفحه عنوان

    3- صفحه تقدیم

    4ـ صفحه تقدير و تشکر                                                                                                          

    5ـ چکيده

    6ـ فهرست مطالب                                                                                                                    

    7ـ محتوا شامل( طرح تحقيق و ساير فصلها و زيرفصلهاي مربوطه).

    8ـ جمع بندي و نتيجه گيري                                                                                            

    9ـ پيشنهادهاي پژوهشي

    10ـ محدودیتهای تحقیق

    11- ارجاعات  (پاورقي ها)                                                       

    12ـ فهرست منابع

    13ـ پيوست‌ها و جداول مربوطه(در صورت نیاز)

ارجاعات تحقیق:

ارجاعات عبارت است از: مجموعه نشانی های داخل متن ، پاورقي‌ها و پي نوشتهايي که به کمک آنها محتواي تحقيق به منابع مربوطه مستند مي گردد.

شيوه های ارجاع :

    1ـ شيوه ارجاع  داخل متن

    2ـ شيوه ارجاع به صورت پاورقي یا پانوشت

    3ـ شیوه ارجاع به صورت پی نوشت

1- شيوه ارجاع  داخل متن:

     در اين شيوه  نام خانوادگي نويسنده و سال انتشار منبع و صفحه مربوطه داخل پرانتز  در درون متن آورده مي شود.و اطلاعات تفصيلي شناسنامه‌اي در بخش فهرست منابع ذکر مي گردد.

2- شیوه ارجاع به صورت پی نوشت

     در اين شيوه بالاي آخرين حرف کلمه يا اصطلاح مورد نظر در متن شماره گذاشته مي شود و همه ارجاعات در قالب شماره های مسلسل به صورت یک جا در پایان آورده می شود

3- شيوه تدوين فهرست منابع:

در تدوین فهرست منابع کلیه منابعی که در خلال تدوین تحقیق مورد استفاده قرار گرفته به ترتیب حروف الفبای نام خانوادگی نویسنده تنظیم می گردد.

   1) کتاب :

نام خانوادگي و نام نويسنده ، اسم کتاب ، جلد ، نام ونام خا نوادگي مترجم  ،نوبت چاپ يا ويرايش ، محل انتشار ، ناشر: سال انتشار.

 

    2) مقاله:

نام ونام خانوادگي نويسنده ، عنوان مقاله در گيومه ، نام مجله ،دوره يا سال،  شماره،  تاريخ انتشار در پرانتز ، صفحه آغاز و پايان.

    3) پايا ن نامه:

نام خا نواد گي و نام نويسنده ، عنوان پايان نامه در گيومه ، مرکز يا دانشگاه محل تدوين ، سال تدوين .

اشکالات شایع در پایان نامه ها:

 استاد در آخر به اشکالات شایع در پایانامه اشاره کردند

1- استفاده از واژگان خارج از زبان اصلی اثر مثل واژگان عربی

2- بکار بردن اصطلاحات صنفی مثل اصطلاحات طلبگی

3- بکار بردن عبارات و کلمات محاوره ای

4- بکار بردن عبارات و کلمات شعاری و احساسی

5- عدم ذکر منابع و مستندات مطالب

6- استفاده از نقل قول های مستقیم طولانی

7- عدم استفاده از شیوه واحد در ارجاعات

8- ذکر شواهد و ادله قبل از مدعا

9- تداخل زیر فصلها و محتوای مربوط به آنها

10- حاشیه رفتن و عدم تمرکز بر مسأله و دغدغه اصلی تحقیق

11- ورود به فصول و نوشتارها بدون ذکر مقدمه